„ЗЕЛЕНА“ ЕКОНОМИЈА ВО РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА – ПРЕДИЗВИЦИ И МОЖНОСТИ

Вовед

Зголемената побарувачка за производи и услуги, предизвикана од економскиот раст и подобрениот животен стандард без промени во моделот на навиките на потрошувачите, генерира зголемена употреба на природни ресурси и големи количини отпад. Побарувачката за транспорт, инфраструктура за транспорт и отстранување на материјали и отпад ја загрозува животната средина. Високиот енергетски интензитет придонесува за емисија на штетни материи во воздухот. Само употребата на рециклирани материјали, разумната употреба и зголемената ефикасност на ресурсите ќе обезбедат високо ниво на
заштита и подобрување на квалитетот на животната средина.

Целта на написот е отпадот како можност за ефикасност на ресурсите и „зелена“ економија во Република Северна Македонија. Истражувања покажуваат дека со зголемување на ефикасноста на ресурсите се даваат кружни економски решенија што можат да генерираат економски раст и „зелени“ работни места, а деловните субјекти ја зголемуваат нивната продуктивност и конкурентност.

• Како да станете успешен социјален претприемач
• Експертите се сигурни дека циркуларната економија може да не` спаси
• Раст со цел: како да ги инспирирате другите да создадат промена

Одржлив развој

Одржливиот развој е рамка за формирање политики и стратегии за постојан економски и социјален развој без штетни влијанија врз животната средина и природните ресурси важни за иднината на човештвото. Одржливиот развој е концепт што овозможува задоволување на потребите на сегашните генерации без да се загрози можноста за задоволување на потребите на идните генерации. Со промена на структурата на изворите на енергија, преку поинтензивно интегрирање на обновливи извори, ефикасноста во потрошувачката на ресурси, како и енергетската ефикасност може да го намалат загадувањето на животната средина и негативните влијанија врз климатските промени.

Република Северна Македонија ги ратификуваше меѓународните конвенции во областа на заштитата на животната средина и климатските промени со цел да ги усогласи политиките и стратегиите, исто така насочени, меѓу другото, кон одржлив развој. Република Северна Македонија, како страна на Конвенцијата на Обединетите нации за климатски промени, е посветена на придонесот во остварувањето на глобалната цел за стабилизирање на
концентрацијата на стакленички гасови во атмосферата на ниво што би спречило пораст на глобалното затоплување за повеќе од 2°C.

Економскиот раст проследен со зголемена потрошувачка и ирационалното користење на природните ресурси и енергија негативно влијаат на животната средина и климатските промени. Овој вид на производство е придружен со големи количини отпад. Според
Државниот завод за статистика, вкупната количина на генериран отпад по сектори на економска активност во 2016 година е 694 кг / жител.

Од линеарно производство до циркуларна економија

Линеарниот модел на производство се заснова на трансформација на ресурсите во готови производи и по употребата нивно отстранување како отпад. Овој модел не е одржлив поради растечкото негативно влијание врз климатските промени и ограничувањето на природните ресурси. Неговата примена е временски ограничена од еколошка и
економска гледна точка. Намалувањето на достапните природни ресурси, растот на населението, нивото на загадување на животната средина, оперативните проблеми, особено во големите градови во отстранување на отпадот, се проблеми со кои општеството се соочува со децении.

Кај нас, линеарниот модел беше применет за време на експанзивниот раст на економијата, кога употребата на ресурсите беше неконтролирана, потрошувачката на енергија по производ беше голема, додека влијанието врз животната средина не беше мерено. Значи, се создаваат големи количини отпад што е несоодветно третиран и одложен. Одлуките за инвестиции во животната средина беа оставени за некое друго време, додека еколошкиот притисок се зголеми со големи количини ѓубре што останаа на локално ниво и во редовите на компаниите кои банкротираа. Како резултат на долготрајната економија заснована на линеарно производство, Република Северна Македонија сега има околу 1.000 општински „депонии“, особено во руралните области, кои не се евидентирани и 43 активни депонии со вкупна површина од околу 2.433 (1000 м2). Од вкупниот генериран отпад (694 кг / жител), во 2016 година, третираниот отпад е
само 4 (кг / жител), или 0,6%, се третира отпад.

Економијата на развиените европски земји сè повеќе се оддалечува од моделот на линеарна економија и преминува во циркуларна економија, која се базира на моделот производ-отпад-производ. Концептот на циркуларна економија подразбира употреба на ресурси во производството на начин што ја продолжува вредноста на производите и услугите, го намалува нивото на отпаден материјал што никогаш не бил повторно употребен, се зголемува искористеноста на ресурсите и на крајот на употребата на производите и услуги тие се враќаат во производствениот процес за да создадат нова вредност.

Кружната економија е мерка за реализација на целите на одржливиот развој и подразбира долгорочни инвестиции во ресурси и енергетска ефикасност, преку намалување на штетните емисии, замена на фосилните горива со обновливи извори и производство и трговија со одржливи „зелени“ производи, со што се затвора кругот „производ-отпад-производ“. Главниот извор на економски раст е зголемената повторна употреба на материјал од производи што го завршиле својот „животен циклус“ и помалата употреба на нови ресурси. Овој модел промовира не размислување за отпад, туку за
производот, т.е. како се дизајнирани, колку се рециклираат, како се произведуваат и колку се пријателски настроени кон животната средина. Производите треба да бидат дизајнирани така што можат лесно да се користат повторно, да се расклопуваат, поправаат или рециклираат. Во ова производство се користат обновливи извори на енергија.

Република Северна Македонија со моделот на циркуларна економија може да добие шанса за одржлив развој, „зелена економија“, заштита на животната средина, нов квалитет на живот. Кружната економија нуди можност за поодржлива и поконкурентна економија, што носи придобивки како што се: поиновативни и поефикасни начини на производство и потрошувачка; заштита на деловните активности од недостаток на ресурси и нестабилни цени; можности за локални работни места и социјална интеграција; оптимизација на управувањето со отпад, што го зголемува рециклирањето и ги намалува отпадните депонии; заштеда на енергија, бидејќи за помалку производствени процеси потребна помалку енергија; еколошки придобивки во однос на климата и биодиверзитетот, загадувањето на воздухот, почвата и водата.

Ефективност на ресурсите

Снабдувањето со ресурси е ограничено, а резервите на природни ресурси постојано се намалуваат. Зголемената глобална побарувачка го зголемува притисокот врз животната средина, а се зголемува и конкуренцијата за многу ресурси. Многу природни ресурси се основни за нашето здравје, благосостојба и квалитетот на животот, затоа е неопходно да се почитуваат природните ограничувања на планетата.

Ефективноста на ресурсите вклучува употреба на ограничени ресурси на Земјата на одржлив начин. За да опстанеме, зависиме од природните ресурси – метали, минерали, горива, вода, почва, дрвја, плодна почва, чист воздух и биодиверзитет. Сите тие претставуваат витални инпути кои ја одржуваат економијата.

Зголемената ефикасност на ресурсите е клучна за обезбедување раст и работни места. Носи големи економски можности, ги намалува трошоците и ја зголемува конкурентноста. Затоа, треба да се најдат нови начини во сите чекори на синџирот на вредност: да се подобри управувањето со ресурсите, да се намалат инвестициите, да се
оптимизираат производствените процеси, управувањето и деловните методи, да се подобри логистиката, да се променат моделите на отрошувачка и да се минимизира отпадот. Треба да се развиваат нови производи и услуги.

Ефикасноста на ресурсите ќе помогне да се стимулираат технолошките иновации, да се зголеми вработеноста во зелениот технолошки сектор со брз развој, да се отворат нови извозни пазари и да се користи потрошувачката преку поодржливи производи.

Во ЕУ, направено е истражување за ефикасност на ресурсите, опфаќајќи ги малите и средни претпријатија во ЕУ28 и други земји, вклучително и Република Северна Македонија. Малите и средни претпријатија во ЕУ28 бројат повеќе од 20 милиони и сочинуваат 99% од деловните субјекти во европскиот бизнис и апсорбираат повеќе од две третини од нивното вработување. Ваквата структура на деловни субјекти е карактеристична и за Република Северна Македонија, односно малите и средни претпријатија во 2017 година се претставени со 99,7% од деловната структура.

Во истражувањето, на ниво на ЕУ28, најчести акции за ефикасно користење на ресурсите земени од малите и средни претпријатија е минимизирање на отпадот (65%), заштеда на енергија (63%), заштеда на материјали (57%), заштеда на вода (47%) и рециклирање со повторна употреба на материјал или отпад во нивната компанија (42%).

Во ЕУ28, 33% од компаниите сметаат дека сложеност на административните или правните процедури, се тешкотии со кои се соочуваат компаниите при обидот да се воспостават активности за ефикасно користење на ресурсите, а во Република Северна Македонија 32% од компаниите.

Во однос на трошоците заштита на животната средина, 24% во ЕУ28 беа пријавени како потешкотии во ефикасноста на ресурсите, а 15% во Република Северна Македонија. Како потешкотии за ефикасноста на ресурсите, 22% од компаниите во ЕУ гледаат во прилагодување на законодавството за животна средина, а во Република Северна Македонија, ова е 30% од компаниите. Во однос на ажурираните технички барања на законодавството, во ЕУ28 20% од компаниите се изјаснија како потешкотии во ефикасноста на ресурсите, а во Република Северна Македонија 11% од компаниите. Во однос на недостаток на специфична еколошка експертиза, како потешкотии со кои се соочуваат компаниите при обидот да се воспостават активности за ефикасно користење на ресурсите, на ниво на ЕУ28 се изјасниле 20% од компаниите, додека во Република
Северна Македонија, 14% од компаниите. Во однос на потешкотиите при изборот на соодветни активности за ефикасност на ресурсите во компанијата, на ниво на ЕУ28 се изјасниле 20% од компаниите, а 18% од компаниите се изјасниле во Република Северна Македонија. Како недостаток на побарувачка за ефикасни производи и услуги во ЕУ28,
17% од компаниите се изјаснија, а 18% од компаниите изјавија дека во Република Северна Македонија за тоа. Како резултат на недостаток на набавка на потребните материјали, делови, производи или услуги на ниво на ЕУ28, изјавија 14% од компаниите и 22% од компаниите во Република Северна Македонија.

Во Република Северна Македонија, повеќето од компаниите (53%) сметаат дека преземените активности за ефикасно користење на ресурсите малку ги намалија трошоците за производство во текот на изминатите две години, а истото мислење го делат и повеќето компании во ЕУ28 (37 %). Во ЕУ28, најголемиот процент (55%) од компаниите пријавиле дека во текот на изминатите две години, за поефикасни ресурси тие инвестирале 1% или помалку просечно на годишно ниво, а во Република Северна Македонија, најголем процент (36%) од компаниите објавија дека инвестирале од 1 до 5% или помалку во просек годишно.

Во ЕУ28, повеќето компании (60%) во своите напори за поефикасни ресурси се потпираат на сопствени средства, а во Република Северна Македонија, дури 86% од компаниите го делат истото мислење.

Грантовите и субвенциите се сметаат за најдобра форма на помош за подобрување на ефикасноста на ресурсите на најголемиот процент на компании во ЕУ28 (36%), а во Република Северна Македонија ова мислење го делат и повеќето компании (41% ).

Зелените производи и услуги се оние со доминантна функција на намалување на еколошкиот ризик и минимизирање на загадувањето и ресурсите. Мнозинството европски мали и средни претпријатија (63%) во моментов не нудат зелени производи или услуги и немаат план за тоа, а во Република Северна Македонија овој процент е уште поголем, сочинувајќи 76% од малите и средните големина на претпријатија.

Заклучок

За Република Северна Македонија, кружната економија претставува можност за придонес кон одржливиот развој. Премин од линеарна во циркуларна економија ќе овозможи намалување на загадувањето на животната средина и одговорно управување со ресурсите што дава подобар квалитет на живот и сигурна иднина. Постигнување поголема
конкурентност на економијата и отворање нови работни места. Кружната економија бара примена на нови технологии и модернизација на општеството, зголемено учество на сите, промена на свеста и навиките, но и на деловниот модел.

Рециклирањето и третманот на отпад се првиот голем чекор во промената на начинот на размислување на бизнисмените и целокупната културна ориентација на општеството. Согледувањата на состојбите во врска со ефикасноста на ресурсите во Република Северна Македонија само ја потврдуваат потребата од усвојување стратегија за спроведување на циркуларната економија или барем специјални програми или преодни проекти за премин во циркуларна економија. Овие документи треба да вклучуваат мерки и активности кои ги земаат предвид изразените ставови и потреби на малите и средни претпријатија како столб на економските активности во Република Северна Македонија.

Особено, добра европска практика во врска со активности за минимизирање на отпад, заштеда на енергија, заштеда на материјал, заштеда на вода, рециклирање со повторна употреба на материјал или отпад во самата компанија, е дизајнирање на производи што се полесни за одржување, поправка или повторна употреба, продажба на сопствен отпад на друга компанија, најмногу употреба на обновлива енергија (на пример, сопствено производство преку соларни панели и слично). Земете го предвид фактот дека дури 86% од компаниите, во своите напори за поефикасни ресурси, се потпираат на сопствените
финансиски ресурси и, со овие практики, трошоците за производство се намалуваат малку, затоа потребно е да се поддржат активностите за ефикасност на ресурсите преку системот за доделување грантови и субвенции.

Во однос на сложеноста на административните или правните процедури, како што се потешкотиите со кои се соочуваат компаниите при обидот да воспостават активности за ефикасно користење на ресурсите, тие треба да се ревидираат со цел да се олеснат и прилагодат на реалните услови и потреби. Во однос на тешкотиите во спроведувањето законски решенија, недостаток на специфична експертиза за животна средина, тешкотии при избор на соодветни активности за ефикасност на ресурсите на компанијата, недостаток на побарувачка за ефикасни производи, потребно е обезбедување консултантски можности преку соодветна државна поддршка и помош.

Библиографија:

1. Article for ratification of the United Nations Framework Convention on Climate Change (“Official Gazette of the
   Republic of Macedonia” No. 6/97).
2. http: //www.moepp.gov.mk/? Page_id = 4200 (Approached on 23.01.2019).
3. European Commission: Flash Eurobarometer 456-SMEs, resource efficiency and green markets, European Union, January 2018.
4. State Statistical Office, “Environmental Statistics, 2017”, Skopje, State Statistical Office,2017, p.57.
5. State Statistical Office: Number of active business entities, 2017, Announcement-number/ No: 6.1.18.14 from
6. 23.03.2018.European Commission: Flash Eurobarometer 456-SMEs, op.cit., pp.97-156.
7. Изработено од Агенција за поддршка на претприемништво на Република Северна Македонија во рамките на
8. проектот „Алијанса на знаење за еко-иноватив

*Изработено од Агенција за поддршка на претприемништво на Република Северна Македонија во рамките на
проектот „Алијанса на знаење за еко-иновативното претприемништво за зајакнување на конкурентноста на МСП – SMecoMP“ Интерег-Балкан Медитеран Програмата, Проект кофинансиран од Европската унија и Националните фондови на земјите учесницички